Internet, bilgi, iletişim ve hizmetler için güçlü bir kaynaktır. Çoğu yönden, internete erişimi olan herkese bilgi hazinesine ve bağlantılara erişim sağlayarak büyük bir eşitleyici işlevi görür.
Ancak, bir anlığına şiddetli titreme veya felç nedeniyle klavyenizi kullanamadığınızı ve farenizi kullanmanın imkansız olduğunu hayal edin. Şimdi ekranınızı kapatın ve bir anlığına görme engelli olduğunuzu farzedin. World Wide Web birdenbire o kadar da özgürleştirici olmayabilir.
Web sitelerini ve uygulamaları herkesin, engelli insanlar da dahil olmak üzere, kolayca kullanabilmesi için neler gerektiğini hiç merak ettiniz mi? İşte burada web erişilebilirliği devreye girer ve neden web erişilebilirliğinin kendi sitelerimizde tasarım veya geliştirme ile ilgili aldığımız tüm kararlarda ön planda olması gerektiğini açıklar.
Bu yazıda, web erişilebilirliği ne anlama geliyor, neden önemli olduğu, nasıl zorunlu hale getirildiği ve kendi web sayfalarınızı nasıl daha erişilebilir hale getirebileceğinizi açıklayacağız. Ayrıca başlamak için temel kavramları, yönergeleri ve araçları tanıtacağız.
Web erişilebilirliği nedir?
Yaklaşık 7 Dakikada Web Erişilebilirlik Yönergeleri Web erişilebilirliği, web siteleri, web uygulamaları ve dijital içeriğin, engelli insanların web'i algılayabilmesi, anlayabilmesi, gezinebilmesi, etkileşimde bulunabilmesi ve katkıda bulunabilmesi için tasarlanması ve geliştirilmesini ifade eder. Bu, web içeriğinin çeşitli bozukluklara sahip insanlar tarafından kullanılabilir olmasını sağlamayı içerir - örneğin görsel, işitsel, fiziksel, konuşma, bilişsel, dil, öğrenme ve sinirsel bozukluklar.
Erişilebilir web siteleri ve uygulamalar, kullandıkları yardımcı teknolojiler (ekran okuyucular gibi) ne olursa olsun, tüm kullanıcılar için eşit erişim sağlar.
Herkesin web'in faydalarından yararlanamaması üzücü olabilir, ancak sitelerinizi daha fazla kişi için erişilebilir hale getirmek için yapabileceğiniz çok şey var, şu şartlara sahip insanlar gibi:
- Görsel bozukluklar: Körlük, az görme, renk körlüğü
- İşitsel bozukluklar: Sağlık, işitme kaybı
- Motor/fiziksel engeller: Elleri kullanmakta güçlük (bu nedenle fare kullanamama), felç ve web'e erişim için özel yardımcı araçlar kullanma ihtiyacı.
- Bilişsel engeller: Öğrenme güçlükleri, hafıza sorunları, dikkat bozuklukları.
- Konuşma bozuklukları
- Nöbet bozuklukları: Yanıp sönen içeriğe duyarlılık
- Sınırlı bant geniliği: Büyük dosyaları, görüntüler ve videoları yükleyememe
Neden web erişilebilirliği önemlidir?
Web erişilebilirliği birkaç nedenle çok önemlidir.
1. Kapsayıcılık
Dünya genelinde bir milyardan fazla insan, görme engelleri, işitme engelleri, bilişsel bozukluklar ve motor engeller dahil olmak üzere bir tür engelle yaşamaktadır. Web sitenizi erişilebilir hale getirmek, bu kullanıcı grubunun interneti ve sitenizi etkili bir şekilde kullanabilmesini sağlar.
2. Yasal gereklilikler
İnsanlara yardımcı olma konusunda ahlaki bir zorunluluğun yanı sıra, sitenizi erişilebilir hale getirmenin yasal gerekçeleri de vardır. Birçok ülke, dijital erişilebilirliği zorunlu kılan yasalara sahiptir. Türkiye'de kamu kurumlarına ait web siteleri erişilebilirlik zorunludur ancak ne yazık ki özel sektör kurumları için herhangi bir yasal zorunluluk yoktur. Tabiki buna rağmen web sitenizi erişilebilir hale getirmeniz tüm kullanıcılarınızı memnun etmiş olursunuz.
3. Daha iyi kullanıcı deneyimi
Erişilebilir web siteleri herkes için; engeli olmayan kişiler, yaşlı kullanıcılar, mobil cihaz kullananlar ve yavaş internet bağlantısına sahip olanlar dahil, daha kolay kullanılır.
4. SEO faydaları
Başlık kullanımı, alternatif metinler (alt text) ve anlamsal HTML gibi birçok erişilebilirlik uygulaması, arama motoru optimizasyonunu da geliştirir.
5. Daha geniş kitle
Web sitenizi erişilebilir hale getirmek, daha fazla kişiye ulaşmasını sağlar ve marka imajınızı iyileştirebilir.
Web sitesi erişilebilirliği yasal olarak nasıl uygulanır?
Web erişilebilirliği dünya genelinde farklı şekillerde uygulanmaktadır:
- Amerika Birleşik Devletleri'nde, 1973 Rehabilitasyon Yasası'nın 508. Bölümü ve Engelliler için Amerikalılar Yasası (ADA), belirli kuruluşların erişilebilirlik gerekliliklerini karşılamasını zorunlu kılar.
- Avrupa’da, Avrupa Erişilebilirlik Yasası (EAA), dijital ürünler ve hizmetler için erişilebilirlik standartlarını belirler.
- Türkiye’de Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı; Engelliler hakkında kanun (2005) 7.madde kapsamında, bilgilendirme hizmetleri ile bilgi ve iletişim teknolojisinin engelliler için erişilebilir olmasını zorunlu kılmıştır.
- Uygulama süreci, uyumsuzluk durumunda dava açılmasını, denetimleri ve cezaları içerebilir.
Engelliler için Amerikalılar Yasası (ADA), kamuya açık alanların engelli bireyler için erişilebilir olmasını şart koşar. 2017 yılında, ADA uyumluluğuyla ilgili 7.600’den fazla dava web sitesi işletmecilerine karşı açılmıştır. Bu davaların çoğu, yasal olarak görme engelli bireylerin erişemediği web siteleriyle ilgilidir.
Uygulanabilir diğer mevzuatlar arasında 1973 tarihli İş Gücü Rehabilitasyon Yasası’na yapılan bir ek olan 508. Bölüm yer alır. 1998 yılında kabul edilen bu düzenleme, federal kurumlar tarafından geliştirilen veya satın alınan elektronik ve bilgi teknolojilerinin engelli bireyler için erişilebilir olmasını şart koşar. Bu yalnızca belirli bir web yöneticisi grubunu kapsasa da, gerçek kılavuzlar sunduğu için önemlidir. 508. Bölüm, WCAG 2.0’ı (bu konuyla ilgili daha fazla bilgi birazdan verilecek) içermektedir.
Dolayısıyla, web sitenizi erişilebilir hale getirmenin yasal nedenleri de vardır.
Web erişilebilirliği, ziyaretçilerin içeriğinizle etkileşim kurmasını engelleyen bariyerleri ortadan kaldırmakla ilgilidir.
Bunu, sitenizi kodlarken tanımlanmış yönergeleri izleyerek başarabilirsiniz. Hepsi bu, çoğu durumda, doğru yerlere eklenen birkaç karakter veya kelime işinizi görecektir. Bazı durumlarda daha kapsamlı bir çalışma gerekebilir, ancak yine de buna değer.
İster ahlaki, ister etik, isterse yasal nedenlerle olsun, web erişilebilirliği hakkında bilgi edinmek mutlaka ajandanızda olmalı.
Erişilebilirlik topluluğu sosyal medyada oldukça aktiftir ve her zaman değerli sohbetler yapılmaktadır. Twitter ve diğer sosyal medya platformlarında “a11y” (erişilebilirliğin kısaltması) etiketiyle arama yapabilirsiniz. “A11y” terimi, İngilizce “accessibility” kelimesindeki “A” harfi + aradaki 11 harf + “y” harfinden oluşur.
İlişkin: Web içeriği erişilebilirlik kılavuzu
Web erişilebilirliği örnekleri
Yaygın bir örnek, görseller için alternatif metin (alt text) sağlamaktır. Görme engelli veya kör kullanıcılar genellikle ekran okuyucular kullanır, bu yazılımlar web içeriğini sesli olarak okur. Bir web sayfasındaki görselde alt metin bulunmazsa, ekran okuyucu o görseli kullanıcıya tanımlayamaz ve bu da bilgi kaybına yol açar.
Diğer örnekler şunlardır:
- Düşük görüşe sahip veya renk körlüğü olan kullanıcılar için metin ve arka plan arasında yeterli renk kontrastı sağlamak.
- Fare kullanamayan kullanıcılar için tüm işlevlerin klavye ile erişilebilir olmasını sağlamak.
- İşitme engelli veya işitme zorluğu çeken bireyler için çoklu ortamlar (videolar, podcast'ler) için altyazı veya transkript sağlamak.
- Bilişsel engeli olan kullanıcılar veya ekran okuyucu gibi kullanıcı aracıları kullananlar için HTML işaretlemelerinde net başlıklar ve yapı kullanmak.
Web erişilebilirlik kılavuzları: Web erişilebilirliğinin 4 ilkesi nedir?
Bir web sitesinin nasıl erişilebilir hale getirileceğini belirlemek için, web yöneticileri (ve mahkemeler), World Wide Web Consortium (W3C) bünyesindeki Web Erişilebilirlik Girişimi (WAI) tarafından geliştirilen Web İçeriği Erişilebilirlik Kılavuzları’na (WCAG) başvurur. Bunlar yasa veya düzenleme değil, sitenizi herkes için erişilebilir kılmak amacıyla gönüllü olarak uygulayabileceğiniz yönergelerdir.
Şu anki WCAG sürümü 2.1’dir ve bu kılavuzlar bir kontrol listesi şeklinde düzenlenmiştir. Bağlantıdaki tüm bilgiler gözünüzü korkutmasın. Bu belge, erişilebilirlik standartlarını tanımlamak için kapsamlı bir çalışmadır ve sitenizi çoğu kişi için erişilebilir hale getirmek adına hepsine uymanız gerekmez. Kontrol listesi maddeleri A (temel), AA (orta), AAA (ileri) olmak üzere üç seviyeye ayrılmıştır.
Çoğu işletme AA seviyesini hedeflerken, AAA seviyesi genellikle özel yazılımlar için ayrılmıştır.
WCAG yönergeleri şu dört ilke etrafında organize edilmiştir:
1. Algılanabilir (Perceivable)
Bilgi ve kullanıcı arayüzü bileşenleri, kullanıcıların algılayabileceği biçimlerde sunulmalıdır. Buna, metin dışı içerik için metin alternatifleri sunmak ve içeriğin uyarlanabilir olması gibi standartlar dahildir.
2. Kullanılabilir (Operable)
Kullanıcı arayüzü bileşenleri ve gezinme işlevsel olmalıdır. Örneğin, tüm işlevler klavye ile kullanılabilir olmalıdır.
3. Anlaşılabilir (Understandable)
Bilgi ve kullanıcı arayüzünün işleyişi anlaşılabilir olmalıdır. Örneğin, sayfanın ana dilinin belirtilmesi bir gerekliliktir.
4. Sağlam (Robust)
İçerik, yardımcı teknolojiler de dahil olmak üzere çeşitli kullanıcı araçları tarafından güvenilir şekilde yorumlanabilecek kadar sağlam olmalıdır. Bu da örneğin geçerli HTML işaretlemeleri kullanmayı içerir.
A seviyesi, sitenize temel uyumluluk getirir. Her bir seviye yükseldiğinde, siteniz daha erişilebilir hale gelir.
Web erişilebilirliğinin temellerine ulaşmak için ipuçları
Web erişilebilirliğinin temellerine ulaşmak oldukça kolaydır, ancak konuya derinlemesine girdiğinizde sorunlar ve çözümler biraz daha karmaşık hale gelebilir. WCAG 2.1 uyumluluğuna hemen tam olarak ulaşamıyorsanız bile, sitenizi daha erişilebilir hale getirmek için yapabileceğiniz birçok şey vardır. İşte başlamak için yedi kolay adım:
1. Belgenin dilini tanımlayın
Ekran okuyucuların belgede kullanılan birincil dili tanımlamasına yardımcı olun. Bunu HTML'de kolayca yapabilirsiniz:<html lang="en">
2. Anlamlı sayfa başlıkları kullanın
Her sayfa başlığı, sayfanın içeriğini yeterince ve kısaca tanımlamalıdır. Her sayfanın diğerlerinden ayırt edilebilmesini sağlayacak benzersiz bir başlığı olmalıdır.
3. Görsellerde alt etiketleri kullanın
Tüm görsellerin eşdeğer alternatif metin (alt text) içerdiğinden emin olun. Örneğin, şirket genel merkezinizin fotoğrafı şöyle tanımlanmalıdır:
Alt metin olmadan, görsel görme engelli ziyaretçiler, arama motorları veya görselleri kapatan kişiler için yok sayılır.
4. Fare kullanımını zorunlu kılmayın
Her şey klavyeyle de çalışabilir olmalıdır, çünkü birçok insan fare kullanamaz; buna yaşlı kullanıcılar ve ince motor kontrolü olmayan kişiler dahildir. Siteniz klavyeyle çalışabiliyorsa, konuşma girişi gibi klavye benzeri yardımcı teknolojilerle de çalışabilir olacaktır.
5. Ses için transkript sağlayın
Transkripti olmayan ses dosyaları, işitme engelli veya işitme zorluğu çeken insanlar için muhtemelen erişilemez olur. Ek bir avantaj olarak, transkriptiniz aranabilir olur ve SEO’nuzu artırır. Kendiniz yapmak istemiyorsanız, bir transkripsiyon hizmeti kullanabilirsiniz.
6. Bağlantı metinlerini anlamlı yapın
Kullanıcılar bağlantının amacını yalnızca bağlantıdan veya bağlamından anlayabilmelidir.
7. Sayfanızı doğru etiket kapanışları açısından kontrol edin
Eksik açık veya kapalı parantez gerçekten bir ekran okuyucuyu bozabilir, bu yüzden sayfalarınızın düzgün biçimlendirildiğinden emin olun. Olası hataları bulmak için bu işaretleme doğrulama denetleyicisini kullanın.
Bu öğelerin çoğunun SEO için de iyi olduğunu fark edeceksiniz, bu yüzden yaptığınız herhangi bir erişilebilirlik çalışmasında paranızın karşılığını iki kat alacaksınız. Yukarıdaki adımlar başlangıç hamleleridir, ancak minimum çalışmayla sitenizin erişilebilirliğini büyük ölçüde iyileştireceklerdir. Daha fazlasını yapmak için WCAG yönergelerine bakın. WordPress erişilebilirliği hakkında daha fazla bilgi edinin.
Web erişilebilirliği kaynakları
Erişilebilirliği artırmanın zor yanı, özellikle eski kodlarla çalışıyorsanız, sitenizi yüksek bir erişilebilirlik düzeyine çıkarmak için uyulması gereken birçok kural olmasıdır. Ancak, WCAG AA uyumluluğuna kadar ulaşmayı asla planlamasanız bile, içeriğinizi erişilebilir kılmak için kullanıcılarınıza mümkün olduğunca çok adım atmanız gerekir. Sitenizi şu erişilebilirlik değerlendirme araçlarından biriyle değerlendirerek başlayın (bazıları için rapor için iletişim bilgilerinizi vermeniz gerekecektir):
Chrome Geliştirme araçları: Geliştirme araçlarının Denetimler sekmesi altında erişebileceğiniz yerleşik bir değerlendirme aracı vardır. Bu temelde bir sayfanın ekran okuyucular için düzgün bir şekilde işaretlenip işaretlenmediğini kontrol eder ve diğer erişilebilirlik sorunlarına bakar.
AChecker: Erişilebilirlik standartlarına uygunluk açısından tek tek HTML sayfalarını kontrol eder.
PowerMapper: 10 sayfaya kadar erişilebilirlik ve bozuk bağlantılar ve SEO sorunları gibi diğer sorunları kontrol eder.
Eğer bir WordPress geliştiricisiyseniz, Mart 2016 itibarıyla WordPress çekirdeğine ve paketlenmiş temalara eklenen tüm yeni veya güncellenmiş kodların AA seviyesinde WCAG 2.0 Yönergelerine uyduğunu duyduğunuzda mutlu olacaksınız. WordPress tema deposunda, "erişilebilirliğe hazır" etiketine sahip temaları arayabilirsiniz. Eklentiler ise başka bir hikayedir, çünkü erişilebilirlik açısından kimse tarafından denetlenmezler.
Web erişilebilirliği ve iş akışınız
Web erişilebilirliği yalnızca yasal gereklilikleri karşılamakla ilgili değildir; herkes için daha iyi bir web deneyimi sağlamakla ilgilidir. Web erişilebilirliği sağlamak devam eden bir süreçtir. Şu üç adımı izleyerek bunu otomatik hale getirin:
- WCAG yönergeleri ve uygulamalarıyla tanışın.
- Yeni içeriğin erişilebilirlik ihtiyaçlarını karşıladığından emin olmak için iş akışınıza bir kontrol listesi ekleyin.
- Mevcut içeriği tarayın ve güncelleyin.
WCAG'yi takip ederek, yardımcı teknolojileri kullanarak ve doğru erişilebilirlik araçlarını kullanarak, herkesin yetenekleri veya engelleri ne olursa olsun kullanabileceği dijital içerikler oluşturabilirsiniz.
Web erişilebilirlik denetleyicileri size başlangıç noktanız hakkında bir fikir verecektir. Oradan, sitenizi tüm kullanıcılara veya en azından mümkün olduğunca çok sayıda kullanıcıya açık hale getirecek bir saldırı planı düzenleyebilirsiniz. Doğru yönde attığınız her adım iyi bir adımdır. Unutmayın: erişilebilir web siteleri herkese fayda sağlar: kullanıcılar, işletmeler ve toplumun tamamı.
Web erişilebilirliği hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
İşte web erişilebilirliği ve erişilebilir bir web sitesi oluşturma hakkında sık sorulan bazı sorular.
1. WCAG sertifikası mümkün mü?
W3C tarafından resmi bir "WCAG sertifikası" yoktur. Ancak, web siteniz belirli bir düzeyde (A, AA veya AAA) WCAG 2.0, WCAG 2.1 veya WCAG 2.2 kriterlerini karşılıyorsa WCAG uyumluluğunu talep edebilirsiniz. Bazı üçüncü taraf kuruluşlar değerlendirmeler veya sertifikalar sunar, ancak bunlar resmi W3C onayları değildir.
2. Web sitemin ADA uyumlu olup olmadığını nasıl anlarım?
Web sitenizin ADA ve WCAG gerekliliklerini karşılayıp karşılamadığını kontrol etmek için:
- Web İçeriği Erişilebilirlik Yönergelerini (WCAG) inceleyin.
- Erişilebilirlik değerlendirme araçlarını kullanın (aşağıya bakın).
- Manuel testler yapın (ekran okuyucular ve klavye gezintisi dahil).
- Profesyonel erişilebilirlik denetimlerini göz önünde bulundurun.
3. Web erişilebilirliğini test etmek için hangi araçları kullanabilirim?
Çok sayıda erişilebilirlik değerlendirme aracı erişilebilirlik sorunlarını belirlemenize yardımcı olabilir:
- WAVE (Web Erişilebilirliği Değerlendirme Aracı)
- axe by Deque
- Lighthouse (Chrome DevTools'a entegre)
- NVDA (Windows için ekran okuyucu)
- JAWS (Windows için ekran okuyucu)
- VoiceOver (Mac/iOS için ekran okuyucu)
- Renk Kontrast Analizcisi
- Site İmprove Erişilebilirlik Denetleyicisi
- Tenon.io
- Erişilebilirlik İçgörüleri
Bu araçlar eksik alternatif metin, düşük renk kontrastı, yanlış başlıklar, klavye erişilebilirliği, ARIA sorunları ve daha fazlasını kontrol edebilir.
4. Web sitemin erişilebilirliğini nasıl geliştirebilirim?
İşte bazı web erişilebilirliği çözümleri ve en iyi uygulamalar:
- Anlamsal HTML işaretlemesini kullanın: Başlıkların, listelerin, bağlantıların doğru kullanımı.
- Resimler için alternatif metin sağlayın: Ekran okuyucular için resimleri tanımlayın.
- Yeterli renk kontrastını sağlayın: Kontrast oranlarını kontrol etmek için araçları kullanın.
- Tüm işlevleri klavyeden erişilebilir hale getirin: Kullanıcıların yalnızca klavyeyi kullanarak gezinebilmelerini ve etkileşimde bulunabilmelerini sağlayın.
- Form alanlarını etiketleyin: Net etiketler ve talimatlar kullanın.
- ARIA (Erişilebilir Zengin İnternet Uygulamaları) niteliklerini kullanın: Dinamik içerik ve gelişmiş kullanıcı arayüzü denetimleri için.
- Multimedya için altyazılar ve transkriptler sağlayın: Videolar, ses klipleri.
- İçeriği mantıksal olarak yapılandırın: Başlıklar, listeler ve yer işaretleri kullanın.
- İçeriğin yanıp sönmesini önleyin: Nöbetleri önlemek için.
- Sitenizi test edin: Hem otomatik araçları hem de yardımcı teknolojilerle manuel testleri kullanın.
5. Web sitemi nasıl daha erişilebilir hale getirebilirim?
Erişilebilir tasarım, web geliştirmenin her aşamasının bir parçası olmalıdır:
- Baştan erişilebilirliği planlayın.
- Web erişilebilirliği yönergelerini (WCAG 2.1 gibi) izleyin.
- Ekibinizi erişilebilirlik en iyi uygulamaları konusunda eğitin.
- Yeni erişilebilirlik sorunlarını düzeltmek için sitenizi düzenli olarak test edin ve güncelleyin.
- Uygulamalarınızda, web uygulamalarınızda ve tüm dijital içeriklerde erişilebilirliği göz önünde bulundurun.
Ek Kaynaklar:
- W3C Web Erişilebilirliği Girişimi (WAI)
- WCAG Genel Bakış
- Avrupa Erişilebilirlik Yasası (EAA)
- Web erişilebilirlik yasası
